Joodse begraafplaatsen
Je hebt misschien wel eens een Joodse begraafplaats gezien. En die was echt alléén maar voor Joden bedoeld. Waarom eigenlijk? Hoe zit dat nu allemaal precies? Hier lees je er meer over.
Voor een Joodse begraafplaats zijn drie namen:
- Bet Chajiem (= 'huis van het leven')
- Bet Olam (= 'huis van de wereld')
- Bet Kevarot (= 'huis der graven')
In de 16e en 17e eeuw kwamen veel Joden in Nederland wonen, omdat hier vrijheid van godsdienst was. In andere landen werden ze verdrukt of zelfs weggejaagd, zoals uit Spanje en Portugal. De Joden die stierven, werden begraven op een aparte Joodse begraafplaats. Waarom was dat nodig? Wat is er dan anders aan een Joodse begraafplaats dan een gewone Nederlandse? We zullen proberen om hierop een antwoord te geven.
Ligging
Een Joodse begraafplaats ligt bijna altijd buiten de bebouwde kom. Een overledene is volgens de Joodse wetten onrein. En iets wat onrein is hoort buiten het dorp. Priesters mogen daarom ook niet op een begraafplaats komen. Omdat mensen uit een priesterlijke familie ook het graf van een familielid willen bezoeken, worden deze mensen tegen de paden aan begraven. Zo kan een priester op het pad blijven en toch naar het graf van een familielid gaan. Het pad is namelijk niet onrein. Achternamen als: Cohen, Caan, Kaan, Cahen en Caenen duiden op een priester in het voorgeslacht. Deze zijn afgeleid van: kohen, het Hebreeuwse woord voor ‘priester’. Het pad waaraan deze mensen begraven liggen wordt dan ook het Kohaniempad genoemd.
We zeiden al: de begraafplaats is voor de Joden een heilige plaats. Het is de plaats waar de doden weer op zullen staan uit het graf als de Messias komt. Daarom dragen de mannen een keppel als ze naar de begraafplaats gaan. Ze lopen niet over de graven en ze gaan aan de zijkant van de steen staan als ze daaraan werkzaamheden moeten verrichten. Het was in Nederland gebruikelijk dat de mensen begraven werden met hun voeten naar het oosten en het hoofd naar het westen. Bij de opstanding zijn ze dan meteen gericht naar het oosten, naar Jeruzalem.
De grafsteen
► De Joodse begraafplaats in Hasselt (bij Zwolle)
Je krijgt hier een indruk van hoe zo'n grafsteen eruit kan zien. De tekst op de steen rechts vooraan begint met: פ נ. Dat zijn - vanaf rechts gelezen! - de Hebreeuwse letters PN. Dit betekent: Po Niqbar ('Hier is begraven'). Daaraan kun je zien dat er een man begraven ligt. Op sommige andere zie je: פ ט. Ofwel: PT = Po Tamoen ('Hier is verborgen'). Dat lees je op het graf van een vrouw. Op de meeste stenen staat in het midden: ת נ צ ב ה. Dat wil zeggen: TNTBH = Tijeh Nisjmato Tseroera Bitsoer Hachajim ('Zijn/haar ziel zij gebundeld in de bundel van het eeuwige leven'). Bijna dezelfde woorden vinden we in 1 Sam. 25:29.
Zie je ook dat de datums op de stenen in de Joodse én in de 'gewone' (Gregoriaanse) jaartelling staan? De Joden rekenen immers vanaf 'de schepping'. Hún jaartelling is al 3760 jaar verder dan de onze...
De tekst op de steen links vooraan eindigt met Z.R.H.A. Dit is een afkorting van: 'Zacht ruste haar as'. Dat lijkt merkwaardig, want lijkverbranding (crematie) is voor orthodoxe Joden niet toegestaan. Toch zijn er liberale ('moderne' of 'vrijdenkende') Joden die zich van dit verbod niets aantrekken.
Op de steen staat de tekst vaak in zowel het Hebreeuws als in het Nederlands. Er kan bovenaan de grafsteen een afbeelding staan. Deze geeft soms de afkomst van de personen weer. Twee zegenende handen duiden op iemand uit een priesterlijk geslacht. Een waterkan laat zien dat iemand afstamde van de Levieten. Je ziet soms ook een afbeelding van een sjofar (ramshoorn) of een davidster op de steen. Als een Joods persoon bij het graf van een geliefde is geweest, legt hij daar altijd een steentje op. Om te laten zien dat hij die plaats heeft bezocht.
Ruimen
Joodse graven zijn vaak heel oud. Volgens de Joodse wet mag een begraafplaats namelijk niet geruimd worden, wat met gewone begraafplaatsen regelmatig gebeurt. Een begraafplaats is voor de joden een eeuwige en heilige plaats. Je kunt je wel voorstellen dat een Joodse begraafplaats daarom snel vol is. Daar hebben de Joden een oplossing voor. Ze leggen een laag aarde over de volle begraafplaats heen zodat er in deze ‘nieuwe’ laag weer mensen begraven kunnen worden. Dit kan meerdere keren herhaald worden. Als het niet anders kan en een Joods graf echt geruimd móet worden, dan kan het rabbinaat daar toestemming voor geven. Bij de uitvoering ervan moet er een rabbijn in de buurt zijn, die toezicht houdt. Alles wat dan nog aan menselijke resten gevonden wordt, wordt in verschillende kisten, in één graf begraven.
Ons land telt nog ongeveer 230 Joodse begraafplaatsen. Bij ongeveer een derde daarvan hoort een speciaal huisje (metaheerhuisje), waar de kist kan worden opgesteld. Deze begraafplaatsen waren/zijn soms doelwit van vernieling; vandaar dat ze vaak door een muur zijn omgeven. Planten en bomen mogen er officieel niet staan, maar je ziet ze soms wel, omdat niet alle begraafplaatsen goed genoeg worden onderhouden.